Środa Popielcowa – początek WIELKIEGO POSTU czterdziestodniowej pokuty, osobistej odnowy i nawrócenia.
Tradycyjnemu obrzędowi posypania głów popiołem towarzyszą w Środę Popielcową słowa: "Pamiętaj, że jesteś prochem i w proch się obrócisz" albo "Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię".

Sam zwyczaj posypywania głów popiołem na znak żałoby i pokuty znany jest w wielu kulturach i tradycjach. Znajdujemy go zarówno w starożytnym Egipcie i Grecji, jak i u plemion indiańskich oraz oczywiście na kartach Biblii, np. w Księdze Jonasza czy Joela.
Liturgiczna adaptacja tego zwyczaju pojawia się jednak dopiero w VIII w. Pierwsze świadectwa o święceniu popiołu pochodzą z X w. W następnym wieku papież Urban II wprowadził ten zwyczaj jako obowiązujący w całym Kościele. Z tego też czasu pochodzi zwyczaj, że popiół do posypywania głów wiernych pochodził z palm poświęconych w Niedzielę Palmową poprzedzającego roku

Czterdziestodniowy Post nawiązuje do wielu wydarzeń Biblijnych wyrażających czas przeznaczony na jakieś konkretne zadanie człowieka lub zbawcze działanie Boga.
- Czterdzieści dni spędzonych przez Jezusa na pustyni na modlitwie i poście przed rozpoczęciem
- Czterdzieści dni powszechnego potopu, po których Bóg zawarł przymierze z Noem;
- Czterdzieści lat pielgrzymowania Izraela po pustyni ku ziemi obiecanej;
- Czterdzieści dni przebywania Mojżesza na Górze Synaj, gdzie otrzymał on od Jahwe Tablice Prawa.

Okresy i dni pokuty są w Kościele katolickim specjalnym czasem ćwiczeń duchowych, liturgii pokutnej, pielgrzymek o charakterze pokutnym, dobrowolnych wyrzeczeń, jak post i jałmużna, braterskiego dzielenia się z innymi, m.in. poprzez inicjowanie dzieł charytatywnych i misyjnych.
Z liturgii znika radosne "Alleluja" i "Chwała na wysokości Bogu",
a kolorem szat liturgicznych staje się fiolet.
Istotą pozostaje przygotowanie największego święta chrześcijan, jakim jest Wielkanoc.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa przygotowanie do świąt Zmartwychwstania trwało tylko czterdzieści godzin. W późniejszym czasie przygotowania zabierały cały tydzień, aż wreszcie ok. V w. czas ten wydłużył się. Po raz pierwszy o poście trwającym czterdzieści dni wspomina św. Atanazy z Aleksandrii w liście pasterskim z okazji Wielkanocy z 334 r.

Wielki Post jest także okresem przygotowania katechumenów do chrztu. Każda niedziela wprowadzała w kolejne tajemnice wiary, a na Wielkanoc podczas Wigilii Paschalnej udzielany jest sam chrzest.

Wielki Post zakończy się w Wielki Czwartek - kiedy rozpoczną się obchody Triduum Paschalnego Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa.
Niedziela Wielkanocna przypada w tym roku 27 marca.